Mussel, zijn vroegere inwoners, hun leven & hun huizen

Statistieken van het dorp Mussel gebaseerd op de Burgerlijke Stand van de gemeente Onstwedde. Het dorp Mussel ontleent zijn naam aan de Mussel Aa, het langsstromende riviertje dat eertijds ontsprong bij het Drentse Valthe. De Mussel Aa heeft zijn naam te danken aan het moerasgebied dat zich uitstrekte langs zijn oevers (”mos” is een oude naam voor moeras). De naam Mussel is voor het eerst te lezen als “Musla” in een oude akte van 2 juli 1327 waarin de pacht wordt geregeld die boeren van Weerdinge voor dat gebied moeten betalen (bovenstaande is te lezen in de prachtige boekenserie “Westerwolders en hun woningbezit 1568 tot 1829” geschreven door C.J. en R.M.A. Wegman). Mussel is nog niet zo heel lang bewoond. De eerste inwoners vestigden zich in 1824 in wat nu het dorp Mussel heet. In 1827 wordt het eerste kind geboren, Geertruida Kamies. Op dat moment is de Burgerlijke Stand al ingevoerd. De bevolking van Mussel is o.a. te achterhalen via het doorzoeken van de akten uit de Burgerlijke Stand. Om de privacy van de mensen te beschermen zijn niet alle akten van de Burgerlijke Stand in te zien:  Geboorteakten van de laatste 100 jaar zijn niet openbaar;  Huwelijksakten van de laatste 75 jaar zijn niet openbaar;  Overlijdensakten van de laatste 50 jaar zijn niet openbaar. Geboortecijfers. Mussel maakte indertijd deel uit van de gemeente Onstwedde (nu gemeente Stadskanaal). De geboorteakten na 1915 zijn nog niet openbaar en dus kunnen we alleen het aantal kinderen tellen die zijn geboren tussen 1827 en 1916. Er is wel een practisch probleempje; kinderen die volgens de oude akten in Mussel zijn geboren kunnen best ergens anders in de directe omgeving van het dorp zijn geboren. Het gebied dat we nu Mussel noemen, was vooral in de beginjaren nog niet echt gedefinieerd. Zo kan het gebeuren dat het ene kind in het gezin wordt geboren in Mussel en het volgende kind in/op de Oomsberg (ruwweg het grote gebied tussen Musselweg, de Horsten en Bovensteveenweg) terwijl het gezin op dezelfde plek is blijven wonen. Voor de telling van het aantal Musselker geboorten beperken we ons tot die akten waarin daadwerkelijk Mussel als geboorteplaats is opgegeven. We komen dan tot een totaal van iets meer dan duizend kinderen. Op zich een eenvoudige telling dus, maar wel een tijdrovende bezigheid. Over de genoemde jaren zijn zo’n 23000 kinderen in de gemeente Onstwedde geboren. Evenzovele akten moesten dus worden doorgebladerd op zoek naar kinderen uit “de Mussel”! We zien wel enkele “rare” cijfers bij de bevolkingsgroei. Met name in 1840 en 1841 is er opeens een piek in de geboorten. In deze fase van het “onderzoek” is dit nog niet te verklaren. Misschien dat het “gebied” Braamberg en Kopstukken, dat geografisch toen nog onder Mussel hoorde, kort voordien voltrekt met jonge boerengezinnen uit Duitsland? We zullen in een later stadium daar ongetwijfeld achter komen. Wat verder opvalt is dat het aantal geboorten in de tweede helft van de 19 e eeuw met een jaarlijks geboortecijfer rond 10 kinderen redelijk constant blijft. Pas vanaf het begin van de 20 e eeuw is er een geleidelijke stijging te zien. Dat veel van deze kinderen komen te overlijden voor hun 1 e levensjaar laten we zien bij de statistieken van de sterftecijfers. Halverwege de negentiende eeuw overlijdt bijna 20 procent van de baby’s voor de eerste verjaardag. Waterpokken, oorontsteking of een stevige verkoudheid, alles is levensbedreigend voor zo’n kleintje! Huwelijksstatistieken Er is maar een korte periode geweest dat de woonplaats van bruid en bruidegom in de huwelijksakte werden genoteerd; alleen de naam van de gemeenten worden genoemd. Daarom ontbreekt een analyse van de huwelijksakten. Overlijden Alle overlijdensaktes van de gemeente Onstwedde tussen 1812 en 1964 zijn bekeken (21439 stuks). In slechts 796 gevallen gaat het om akten van gestorvenen in het dorp Mussel. Dit hoeven niet persé inwoners van het dorp te zijn (denk bijvoorbeeld aan verkeersslachtoffers) en ook zijn er inwoners van Mussel die elders overlijden en dus ook niet zijn meegenomen in de dorpsstatistieken. De sterftecijfers van het dorp Mussel volgen redelijk de cijfers van de gemeente Onstwedde; door de grotere spreiding t.g.v. het veel kleinere aantal inwoners in het dorp is dit misschien wat moeilijk te zien. Op 30 maart 1899 verschijnt in het landelijke dagblad “De Standaard” (zie afbeelding in de linkerkantlijn) een ietwat merkwaardig bericht. In die tijd gaat het nieuws niet zo snel en is bij verschijning, drie weken na het laatste sterfgeval, al weer ingehaald door de actualiteit. Het bericht is ook wat tendentieus want het krantenbericht wekt de indruk alsof het dorp met uitsterven wordt bedreigd. Tussen 22 februari en 10 maart zijn vier kinderen overleden. Voor onze begrippen is dat veel maar in die tijd stierven vaker meerdere kinderen achtereen, ook in Mussel. Het hoorde bij het leven van die tijd, men was het gewend, alhoewel het verdriet van de betrokken families dat schuilgaat achter zo’n epidemie natuurlijk nooit wende. Dat werd even hevig gevoeld als tegenwoordig en creëerde daarnaast een zekere continue angst voor de toekomst. Zowel het dorp Mussel als de gemeente Onstwedde kent vooral in 1918 een piek in de sterftecijfers. Oorzaak is de Spaanse griep. In november is de griep op zijn hevigst met elf sterfgevallen. Het gezin van Lambertus Siertsema moet dan zelfs twee kinderen naar het graf brengen... Gelukkig krijgt de medische wetenschap halverwege de eerste helft van de vorige eeuw steeds meer kennis. Waar kwamen ze vandaan, de mensen die in Mussel zijn gestorven? We kennen de geboorteplaats van 695 mensen die tussen 1827 en 1915 in Mussel zijn overleden. Ruim de helft van hen is ook in het dorp, of directe omgeving, geboren. Misschien niet zo verwonderlijk: de hoge kindersterfte maakte dat velen ook in hun geboorteplaats kwamen te overlijden.

versie oktober 2015

dubbelklikken voor een vergroting

bovenstaande grafiek is gebaseerd op feiten uit het boek “verstedelijking en migratie in het Oost-Groningse veengebied, 1800-1940”.